IJsland is geologisch gezien een erg jong land, het is tussen de 16 en 17 miljoen jaar oud, terwijl de aarde al zo’n 4,5 miljard jaar bestaat. Het is ontstaan door vulkaanuitbarstingen op de oceaanbodem. Het land ligt midden op de Midden-Atlantische rug, een scheidingsgebied van een aantal tektoniekplaten die langzaam uit elkaar drijven, zo’n 2 cm per jaar. Doordat deze platen uit elkaar drijven krijgt het onderliggende magma de kans naar de oppervlakte te komen en daar de ontstane scheuren op te vullen. Het land is dus hoofdzakelijk opgebouwd uit vulkanisch materiaal en gesteente. IJsland wordt nog steeds gemaakt en gevormd: de aarde hoest, boert en braakt op vele plaatsen. In de beginperiode was er maar één breuklijn van waaruit het land kon ontstaan. De oudste breuklijn ligt aan het einde van het schiereiland Snæffelsness. Door de immer voortdurende beweging van de platen wordt IJsland steeds groter en zijn er op dit moment meerdere breuklijnen waarop veel vulkanische activiteit plaats vind. Er ligt er één bij Þingvellir, bij de Krafla vulkaan en de vulkanen Hekla en Katla.

IJsland zou nooit zo groot zijn geworden zoals het vandaag is zonder een hotspot onder het zuid-oosten van het eiland. Een hotspot is een gebied met bovennormale magmaproductie die niets te maken heeft met de Midden-Atlantische rug. Ze bevinden zich op een paar plekken op aarde, juist daar waar de aardkorst minder dik is en waardoor het magma dichter bij de oppervlakte kan komen. 
Het magma van de hotspot en de Midden-Atlantische rug staan niet met elkaar in verbinding en hebben dan ook een andere samenstelling. Het magma van de hotspot komt van veel dieper, waarschijnlijk van 700 km diepte